Servlet və Embedded Jetty — Arxa Planda Baş Verənlər

Giriş

Java SE biliklərini möhkəmləndirdikdən sonra backend dünyasına Servlet və ardından Spring/Spring Boot ilə addımlamaq çox məntiqli bir yoldur.

Servlet API-sini və Jetty kimi Servlet Konteynerlərinin iş prinsipini başa düşmək, Spring Boot-un bəzən "sehrli" görünən bir çox davranışının arxasındakı təməlləri qavramağa kömək edəcək.

Bu məqalədə, bir backend developer olaraq arxa planda baş verən proseslərə fokuslanacağıq.

Əsas Anlayışlar: Servlet və Servlet Konteyneri

Servlet

HTTP protokolu üzərindən gələn istəklərə (requests) cavab (response) vermək üçün dizayn edilmiş bir Java sinfidir.
Dinamik veb məzmun yaratmaq üçün istifadə olunur.
javax.servlet.Servlet interfeysini və ya javax.servlet.http.HttpServlet abstrakt sinfini implementasiya edir.

Servlet Konteyneri (Web Konteyner/Web Server)

Servletlərin həyat dövrünü (lifecycle) idarə edən proqram təminatıdır.
HTTP istəklərini qəbul edib müvafiq Servlet-ə yönləndirir.
Şəbəkə əlaqəsi, thread idarəçiliyi və digər aşağı səviyyəli işləri həll edir.
Jetty, Tomcat, Undertow kimi nümunələr var. Spring Boot default olaraq Tomcat ilə gəlir, lakin Jetty və Undertow da konfiqurasiya edilə bilər.

Jetty

Jetty, Eclipse Foundation tərəfindən hazırlanmış açıq mənbəli bir veb server və Servlet konteyneridir.

Xüsusilə daxili sistemlər və mikroservis arxitekturalarında populyardır:

Yüngül və sürətli: Aşağı yaddaş istifadəsi və sürətli start-up.
Embeddable: Java tətbiqinə daxil edilə bilər (main() metodu ilə başlatmaq olar).
Çevik və genişləndiriləbilən: Modulları istəyə görə əlavə/sil.
Asinxron dəstəyi: Servlet 3.0+, WebSocket, NIO dəstəyi mövcuddur.

Request/Response Axışı

Listening

Jetty başladıqda konfiqurasiya olunmuş portu (məs: 8080) dinləməyə başlayır.
ServerConnector komponenti TCP soketini açır.

Connection Acceptance

Klient bağlantı istəyir → ServerConnector bağlantını qəbul edir.

Thread Allocation

Jetty Thread Pool (məs: QueuedThreadPool) istifadə edir.
İstək üçün boş bir thread təyin edilir və iş bitdikdən sonra geri qaytarılır.

Data Reading & HTTP Parsing

TCP soketindən xam HTTP məlumatı oxunur.
Jetty-nin HTTP Parser komponenti bu məlumatı method, URL, headers, body kimi hissələrə ayırır.

Request və Response Obyektləri

Jetty HttpServletRequest və HttpServletResponse obyektlərini yaradır.
request → istək haqqında bütün məlumat
response → cavabın qurulması üçün istifadə olunur

Handler Chain & Routing

Jetty-də gələn istəklər Handler zəncirindən keçir:

ServletContextHandler və ya WebAppContext → URL ilə Servlet-i eşləşdirir.

Eşləşdirmə aşağıdakı yollarla təyin edilə bilər:

web.xml – XML faylı ilə klassik konfiqurasiya
Annotations – @WebServlet("/path") şəklində annotasiyalar

Servlet Lifecycle – `init()`

Servlet ilk dəfə çağırıldıqda:
- Yüklənir və obyekti yaradılır.
- init(ServletConfig) metodu yalnız bir dəfə çağırılır.
- Servlet-ə konfiqurasiya və ServletContext ötürülür.

İstəyin emalı – `service()`

Jetty service(request, response) metodunu çağırır.

Əgər `HttpServlet` sinfi istifadə edilirsə:

service() → HTTP metoduna uyğun olaraq doGet(), doPost(), doPut() və s. metodları çağırır.

Tipik `doGet()` və ya `doPost()` məntiqi

request.getParameter(), getHeader(), getInputStream() ilə məlumatları alırsan.
İş məntiqi icra olunur (DB sorğusu, API çağırışı və s.).
response obyektinə:
- setStatus()
- setContentType()
- setHeader()
- getWriter().println() ilə cavab yazılır.

Response Commit & Sending

Servlet service() metodunu bitirdikdə:
- Jetty responsedakı məlumatları HTTP formatında klientə göndərir.
- Commit baş verdikdə header-lar göndərilir və dəyişdirilə bilməz.

Thread Release

Thread hovuzuna geri qaytarılır və növbəti istək üçün hazır olur.

Connection Close / Keep-Alive

Connection: keep-alive varsa, bağlantı saxlanılır.
Əks halda, TCP bağlantısı bağlanır.

Jetty-nin Thread Modeli: Paralel İşləmə

Thread Hovuzu (Thread Pool)

Jetty performans üçün QueuedThreadPool istifadə edir.

Məqsəd

Hər istək üçün yeni thread yaratmaq əvəzinə, mövcud threadlər təkrar istifadə olunur.

İşləmə Prinsipi

İstək gəldikdə hovuzdan thread götürülür.
İş tamamlandıqdan sonra geri qaytarılır.
Bütün threadlər məşğuldursa, istəklər queueya düşür.

Potensial Problem: Pool Exhaustion

Uzun sürən çox sayda istək zamanı:
- Thread-lər dolur
- Növbə böyüyür
- Gecikmələr yaranır

➡️ Həll: Hovuz ölçüsünü konfiqurasiya etmək mümkündür.

Real case Code Nümunə

servlet/SalamServlet.java

// @WebServlet("/salam") // <<<=== ANNOTASİYA müasir üsuldur amma onu etmədik
public class SalamServlet extends HttpServlet { 

    // Servlet ilk yükləndikdə yalnız bir dəfə çağırılır.
    @Override
    public void init() throws ServletException {
        System.out.println("SalamServlet başladılır (proqramatik qeydiyyat)...");
        super.init();
    }

    // Gələn HTTP GET istəklərini emal edir.
    @Override
    protected void doGet(HttpServletRequest request, HttpServletResponse response) 
            throws ServletException, IOException {

        // 1. Request'dən məlumat oxu (məsələn, query parametri)
        String ad = request.getParameter("name");
        if (ad == null || ad.trim().isEmpty()) {
            ad = "Dünya"; // Default dəyər
        }

        // 2. Response'u hazırla
        response.setContentType("text/html; charset=UTF-8"); 
        response.setCharacterEncoding("UTF-8");
        PrintWriter out = response.getWriter();

        // 3. Cavabın gövdəsini (HTML) yarat
        out.println("<!DOCTYPE html>");
        out.println("<html>");
        out.println("<head>");
        out.println("<title>Salam Embedded Jetty</title>");
        out.println("<style>body { font-family: sans-serif; }</style>");
        out.println("</head>");
        out.println("<body>");
        out.println("<h1>Salam, " + ad + "! (Embedded Jetty)</h1>");
        DateTimeFormatter formatter = DateTimeFormatter.ofPattern("dd-MM-yyyy HH:mm:ss");
        out.println("<p>Server Vaxtı: " + LocalDateTime.now().format(formatter) + "</p>");
        out.println("<p>Servlet Yolu: " + request.getServletPath() + "</p>");
        // İstəyin tam URL-ni göstərək
        out.println("<p>İstək URI: " + request.getRequestURI() + "</p>");
        out.println("<p>Brauzeriniz (User-Agent): " + request.getHeader("User-Agent") + "</p>");
        out.println("</body>");
        out.println("</html>");

        System.out.println("'" + ad + "' üçün GET istəyi emal edildi (Embedded).");
    }

    // Gələn HTTP POST istəklərini emal edir
    @Override
    protected void doPost(HttpServletRequest request, HttpServletResponse response)
            throws ServletException, IOException {
         System.out.println("POST istəyi gəldi (Embedded), doGet'ə yönləndirilir...");
         doGet(request, response);
    }

    // Servlet konteyneri dayandırıldıqda və ya tətbiq durduqda çağırılır.
    @Override
    public void destroy() {
        System.out.println("SalamServlet dayandırılır (proqramatik qeydiyyat)...");
        super.destroy();
    }
}

EmbeddedJettyMain.java

public class EmbeddedJettyMain {

    public static void main(String[] args) throws Exception {
        // 1. Jetty Server obyektini yarat (port 8080-də dinləyəcək)
        Server server = new Server(8080); 
        System.out.println("Jetty server 8080 portunda başladılır...");

        // 2. Servlet Context Handler yarat (SESSIONS dəstəyi ilə)
        // Bu, veb tətbiqimizin əsas konteyneridir
        ServletContextHandler context = new ServletContextHandler(ServletContextHandler.SESSIONS);
        // Context yolunu təyin et ( "/" kök yolu göstərir)
        context.setContextPath("/");
        // Yaradılan context handler-i serverə əlavə et
        server.setHandler(context);

        // 3. Servletləri Context Handler-ə əlavə et
        //    - SalamServlet-i yarat və ServletHolder ilə "paketlə"
        //    - "/salam/*" URL pattern-inə map et (yəni /salam və ya /salam/abc kimi yolları tutacaq)
        context.addServlet(new ServletHolder(new SalamServlet()), "/salam/*"); 
        System.out.println("SalamServlet '/salam/*' yolu üçün qeydiyyatdan keçirildi.");

        // Əlavə servletlər də eyni qayda ilə əlavə edilə bilər:
        // context.addServlet(new ServletHolder(new BaşqaServlet()), "/başqa/*");
        // context.addServlet(new ServletHolder(new AdminServlet()), "/admin/*");

        // 4. Serveri başlat
        server.start(); 
        System.out.println("Jetty server uğurla başladıldı!");
        System.out.println("Brauzerinizdə http://localhost:8080/salam və ya http://localhost:8080/salam?ad=SizinAdiniz yollarını yoxlayın.");

        // 5. Serverin işini bitirməsini gözlə (əsas thread-in dərhal çıxmasının qarşısını alır)
        server.join();
        System.out.println("Jetty server dayandırıldı.");
    }
}